Becoming Adults in a Changing World
De stemhulp als verkiezingsbuddy
Stemmen hoort bij volwassen worden en bij deelnemen aan de samenleving. Het is het moment waarop je jouw waarden vertaalt naar een keuze. Voor het eerst stemmen (of stemmen in het algemeen) voelt daarom extra groot; ineens telt jouw mening echt mee. Stemhulpen lijken het antwoord te geven, maar hoe werken ze eigenlijk? Becoming Adults ging in gesprek met dr. Bregje Holleman van de UU, die vanuit haar academische expertise uitlegt wat er allemaal schuilgaat achter die snelle digitale match, een overzicht geeft van relevante stemhulpen en tips geeft voor het invullen ervan.
Holleman is werkzaam als universitair hoofddocent bij Taal en Communicatie aan de faculteit Geesteswetenschappen, en doet sinds 2012 onderzoek naar vragenlijsten. Dit kwam voort uit een eerder project waarin ze onderzocht hoe de manier van vragen stellen invloed heeft op de antwoorden. Politieke stemhulpen zijn volgens Holleman vragenlijsten met een grote impact, aangezien ze door meer dan de helft van de kiezers worden ingevuld. Hoe thema’s worden gekozen en verwoord in stemhulpen is dus belangrijk. Zeker in een land met zoveel politieke partijen als Nederland. Gelukkig zijn er stemhulpen om kiezers op weg te helpen. Met deze online instrumenten kun je vrij gemakkelijk een beeld krijgen van de verschillen tussen partijen, en van je eigen positie ten opzichte daarvan.
“Stemmen is in een democratie dé manier om invloed uit te oefenen op het beleid van de komende jaren”, aldus Holleman. “Misschien ben je bezig met studeren, of juist met het vinden van een woning. Dan helpt het om te zien welke partijen zich inzetten voor de thema’s die jou nu direct raken.”
We vroegen Holleman om de werking en aard van verschillende hulpmiddelen uit te leggen, om (jonge) kiezers de weg te wijzen. De bekendste en meest gebruikte stemhulpen zijn de algemene varianten, zoals StemWijzer, Kieskompas en de Kieswijzer. Volgens Holleman is het zeker de moeite waard om minstens één of twee van deze stemhulpen in te vullen. Stemhulpen hebben namelijk verschillende aanpakken, wat leidt tot subtiele verschillen.
In het taalgebruik en de uitlegmethode zie je dat StemWijzer redelijk wat toelichting probeert te geven en probeert de standpunten van partijen in iets makkelijkere taal uit te leggen. Deze zijn ‘uitklapbaar’ Kieskompas blijft daarentegen dichter bij de formuleringen van de partijen, wat het qua taal iets moeilijker maakt, omdat standpunten vaak rechtstreeks uit partijprogramma’s zijn overgenomen zonder ze te vereenvoudigen of in een bredere context te plaatsen. Ook is het hier de bedoeling dat je eerst zelf nadenkt; de partijstandpunten zijn pas aan het einde zichtbaar.
In welke volgorde zou je deze stemhulpen dan moeten invullen? Als je nog onzeker bent over je eigen visies en standpunten, of bijvoorbeeld voor de eerste keer gaat stemmen, is StemWijzer mogelijk fijner, omdat deze meteen de standpunten van partijen toelicht in begrijpelijke taal. Als je liever eerst echt zelf nadenkt zonder te ‘spieken’, is Kieskompas een alternatief. Toch benadrukt Holleman om beide stemhulpen te raadplegen. Beide stemhulpen proberen op een objectieve manier de 30 belangrijkste verschillen tussen politieke partijen te bevragen, maar kiezen slechts deels dezelfde onderwerpen en formuleren de stellingen soms verschillend.
StemWijzer en Kieskompas baseren hun advies op de partijprogramma’s en de plannen die partijen voor de toekomst presenteren. Dat geeft een goed beeld van hun ambities, maar het is geen garantie voor wat er uiteindelijk van terechtkomt. Coalitievorming en politieke compromissen kunnen het eindresultaat flink beïnvloeden. Andere stemhulpen, zoals Checkjestem en StemmenTracker, kijken daarentegen juist naar het verleden. Ze kijken hoe partijen in de Tweede Kamer hebben gestemd, hoewel de coalities en omstandigheden in de toekomst waarschijnlijk anders zullen zijn. Deze verschillende soorten van aanpak zorgt voor verschillen in de stellingen van de stemhulpen.
Holleman verwijst ook naar stemhulpen die zich richten op specifieke doelgroepen of thema’s. Zo heeft Kieskompas bijvoorbeeld de variant Steffie, bedoeld voor mensen die graag wat extra uitleg krijgen. In deze stemhulp worden lastige begrippen uitgelegd en wordt de tekst voorgelezen. Er zijn ook gespecialiseerde stemhulpen voor specifieke onderwerpen, zoals het milieu of de woningmarkt. Een actueel overzicht van de actieve stemhulpen voor de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober 2025, is te vinden op weblog Sargasso.
Tips van Bregje Holleman:
Om het maximale uit een stemhulp te halen, geeft de volgende tips: Ze legt de nadruk op het efficiënt gebruik maken van de stemhulpen. “Vooral begrijpen dat stemhulpen je uitnodigen om verder te denken, daar zijn ze voor gemaakt!”
- Maak gebruik van alle opties. Gebruik de opties die de stemhulp biedt. Alle stappen die de stemhulp biedt, zoals de ‘pull-down menu’s’, zijn uitnodigingen om net iets dieper te gaan en meer te leren. Neem niet genoegen met alleen het eindpercentage en ga na waarom een bepaalde partij naar boven komt.
- Vergelijk je eigen standpunt met de uitslag. Als je op een partij uitkomt, kijk dan op welke punten je nog steeds van die partij verschilt. Ga per stelling na wat de partij vindt, en of dit overeenkomt met wat jij had ingevuld. Ga ook na welke standpunten en stellingen jij het belangrijkst vindt!
- Bekijk ook de tweede of derde partij. Vaak is het verschil tussen de partij op de eerste en tweede plaats erg klein. Kijk ook eens naar de partij die als tweede of derde eindigt en overweeg of die misschien beter bij je past.
- Wees voorzichtig met ‘neutraal’ invullen. Als je twijfelt over een complexe vraag en je begrijpt het niet, vul dan niet ‘neutraal’ of ‘geen van beide’ in. Dit wordt namelijk beschouwd als een inhoudelijke mening en wordt meegenomen in het eindresultaat. Gebruik in plaats hiervan ‘sla over’ (StemWijzer) of ‘geen mening’ (Kieskompas). Dan wordt het onderwerp helemaal niet meegenomen in je stemadvies.
- Programma’s vergelijken. Stemhulpen fungeren als ingangen tot de programma’s. Als je een aantal partijen hebt geselecteerd, kun je openverkiezingen.nl gebruiken om partijprogramma’s op een specifiek onderwerp te vergelijken. Houd er wel rekening mee dat de fragmenten hier niet in makkelijke taal worden gegeven en geen context bieden.
- Het vermijden van AI. Tot slot geeft ze een belangrijke tip mee: “Wees voorzichtig met AI zoals ChatGPT als je je afvraagt wat je moet stemmen. Die geven geen betrouwbaar stemadvies. Stemhulpen laten juist duidelijk zien hoe ze tot hun advies komen en waar jij overeenkomt met een partij. AI doet dat niet en het is vaak onduidelijk welke bronnen AI gebruikt.”
Overzicht stemhulpen:
- Sargasso weblog dat een zo compleet mogelijk overzicht van álle stemhulpen op dit moment geeft
- openverkiezingen.nl voor het vergelijken van partijprogramma’s